Najwyższa Izba Kontroli sprawdziła kondycję szpitali powiatowych, a efektem tych działań było 217 wniosków pokontrolnych i prawie 500 mln zł finansowych skutków nieprawidłowości. Kontrola dotyczyła lat 2020-2022. Jednym z zaleceń NIK jest zwiększenie nadzoru nad szpitalami.
Zdaniem NIK konieczne jest podjęcie działań legislacyjnych zmierzających do określenia maksymalnego dopuszczalnego nieprzerwanego czasu pracy personelu lekarskiego zatrudnionego na podstawie umów cywilnoprawnych.
Wojewodowie powinni zwiększyć nadzór nad rejestrem podmiotów wykonujących działalność leczniczą, a samorządy – zwiększyć nadzór nad szpitalami.
Zalecenia dla kierowników podmiotów leczniczych dotyczą zapewnienia minimalnych norm zatrudnienia personelu lekarskiego i pielęgniarskiego, zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia, zapewnienie pacjentom możliwości umawiania się drogą elektroniczną na wizyty, monitorowania statusu na liście oczekujących na udzielenie świadczenia oraz powiadamiania o terminie udzielenia świadczenia, a także planowania pełnienia dyżurów personelu lekarskiego, niezależnie od formy zatrudnienia w sposób zapewniający odpowiedni czas odpoczynku.
Wnioski NIK dotyczą także aktualizowania planów finansowych SP ZOZ w sposób zapewniający dokonywanie wydatków za środków publicznych na podstawie upoważnienia określonego planem finansowym oraz zintensyfikowania działań na rzecz zminimalizowania kosztów finansowych wynikających z zapłaty odsetek od nieterminowego regulowania zobowiązań.
60 procent szpitali ze zobowiązaniami wymagalnymi
W połowie 2022 roku w Polsce funkcjonowało 313 szpitali powiatowych, które udzielały świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych przez NFZ. Liczba szpitali powiatowych zlokalizowanych na terenie kraju jest bardzo zróżnicowana: najmniej jest ich w województwie lubuskim (8), a najwięcej w województwie mazowieckim (44).
Na koniec 2021 roku prawie 60 procent szpitali powiatowych miało zobowiązania wymagalne, z czego 36 procent stanowiły zobowiązania powyżej 1 mln zł.
Skontrolowane przez NIK szpitale powiatowe miały problemy z bilansowaniem swojej działalności. W związku z ogłoszeniem stanu epidemii zmieniono sposób finansowania szpitali, co spowodowało przejściową poprawę ich wyników finansowych i tylko zaciemniło obraz.
W 2021 roku 16 z 22 skontrolowanych szpitali osiągnęło dodatni wynik finansowy. Natomiast po pierwszym półroczu 2022 roku już tylko trzy podmioty objęte kontrolą odnotowały zysk netto, a reszta (19 szpitali) poniosła stratę netto. Kontrolowane szpitale z opóźnieniami regulowały płatności, co wiązało się z koniecznością płacenia odsetek. Takie postępowanie było przejawem niegospodarności i stanowiło naruszenie ustawy o finansach publicznych. Jedno z najbardziej niepokojących ustaleń kontroli dotyczy świadczenia pracy przez lekarzy przez kilka dni bez przerwy, w skrajnym przypadku przez 73 godziny. Poza tym w procesie leczenia pacjentów wykorzystywano aparaturę bez ważnych przeglądów technicznych, co stanowiło zagrożenie dla zdrowia świadczeniobiorców.
Liczba pacjentów oczekujących na świadczenia zdrowotne różniła się między poszczególnymi podmiotami leczniczymi i była uzależniona od ich wielkości, zakresu świadczeń i czasowego funkcjonowania jako „szpital covidowy”. W zakresie oczekiwania na hospitalizację najdłuższe terminy odnotowano w szpitalu w Nysie, gdzie na udzielenie świadczeń dla przypadków stabilnych pacjenci czekali nawet 1569 dni, czyli ponad cztery lata.
Kadra zarządzająca bez konkursu
Podczas kontroli stwierdzono, że w żadnym z 22 skontrolowanych szpitali kadra zarządzająca nie została wyłoniona w konkursach. Niektóre szpitale organizowały co prawda konkursy na stanowiska kierownicze, ale ze względu na brak rozstrzygnięcia obowiązki powierzano wybranym pracownikom.
Większość szpitali (18 z 22) nie spełniała norm zatrudnienia personelu udzielającego świadczeń zdrowotnych (zwłaszcza pielęgniarek), trzy szpitale w miejsce brakujących pielęgniarek zatrudniły opiekunów medycznych, pomimo że prawo nie przewiduje takiej możliwości. Natomiast w 17 szpitalach nie ustalano minimalnych norm zatrudnienia pielęgniarek i położnych lub robiono to w sposób nieprawidłowy.
Objęte kontrolą szpitale zlecały podmiotom zewnętrznym wykonywanie świadczeń zdrowotnych z zakresu między innymi usług lekarskich, usług pielęgniarskich i położniczych, badań laboratoryjnych i diagnostyki obrazowej. W ten sposób świadczeń zdrowotnych udzielano na podstawie 6802 umów o łącznej wartości zrealizowanych zamówień około 9,8 mln zł.
Zamówienia z naruszeniem prawa
NIK stwierdziła, że część szpitali naruszała obowiązujące przepisy przy udzielaniu zamówień. W dziewięciu szpitalach nie dokonywano obowiązkowego szacowania wartości przedmiotu zamówienia. W 10 szpitalach nieprawidłowo opisywano przedmiot zamówienia, a w ośmiu podmiotach leczniczych udzielano zamówień na świadczenia zdrowotne o wartości przekraczającej każdorazowo kwotę 30 tys. euro bez przeprowadzenia konkursu ofert. Aż 2932 umowy z podmiotami zewnętrznymi (ok. 43%) zawarto bez postępowania konkursowego. Takie praktyki stanowiły naruszenie ustawy o działalności leczniczej;
W przypadku 14 szpitali opieszale i mało skutecznie odzyskiwano należności. W skrajnych przypadkach dłużników wzywano do zapłaty po upływie kilku lat (w Szpitalu w Oławie było to 3,5 roku – tam też doszło do przedawnienia zadłużenia na łączną kwotę 17,3 tys. zł). W sześciu szpitalach brakowało formalnych procedur w tym zakresie. Szpitale które podejmowały wysiłki na rzecz egzekwowania należności, naliczały odsetki od przeterminowanych należności, w rezultacie wyniosły one – w roku 2019 ponad 1,3 mln zł, co stanowiło około 88 procent przychodów finansowych wszystkich szpitali, w 2020 roku. ponad 1,5 mln zł (około 90 procent), w 2021 roku – 610 tys. zł (około 88 procent) i w I półroczu 2022 roku – prawie 412 tys. zł.
Zdarzało się, że dopuszczono do przeterminowania należności, a podmiot leczniczy nie podejmował żadnych działań w celu ich wyegzekwowania i nie naliczał odsetek w przypadku ich nieterminowego regulowania (Szpital w Obornikach);
Na dzień 30 czerwca 2022 roku zobowiązania kontrolowanych szpitali wyniosły łącznie prawie 376 mln zł, w tym zobowiązania przeterminowane 35 mln zł. Zobowiązania wymagalne wystąpiły w 18 skontrolowanych szpitalach. Szpitale nieterminowo regulowały płatności z tytułu zaciągniętych zobowiązań, co było niezgodne z ustawą o finansach publicznych i wiązało się z koniecznością płacenia odsetek.
Świadczenia komercyjne sprzeczne z prawem
Szpitale realizowały także świadczenia finansowane bezpośrednio przez pacjentów, którzy nie mieli uprawnień do świadczeń finansowanych ze środków publicznych. Natomiast w jednym podmiocie (Szpital w Wołominie) odnotowano przypadki pobierania opłaty za udzielanie świadczeń gwarantowanych pacjentom, którzy mieli prawo do świadczeń finansowanych ze środków publicznych, co jest sprzeczne z prawem. Łączna kwota wniesionych przez nich opłat wyniosła 38,5 tys. zł.
Poza tym w dwóch szpitalach stawki za odpłatne świadczenia zdrowotne nie zostały określone w cenniku, ale były ustalane indywidualnie po zrealizowaniu danej usługi.