Medycyna pracy to obszar ochrony zdrowia z dużym potencjałem w zakresie profilaktyki i dbania o dobrostan pracowników, nie tylko w kontekście stanowiska pracy. Świadomi pracodawcy inwestują w szeroki zakres badań, wpływając także na świadomość zatrudnionych. Jednak aby stało się to normą, potrzebne są rozwiązania systemowe i zachęty ze strony ustawodawcy.
Na ten temat rozmawiali uczestnicy panelu dyskusyjnego pt. „Profilaktyka w medycynie pracy”, który odbył się w ramach XVI Europejskiego Kongresu Gospodarczego w Katowicach.
Marta Wiszniewska, wiceprezeska Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi przypomniała, że badania medycyny pracy są obowiązkowe dla około 15 milionów pracowników, którzy wykonują 5,5 miliona badań w ciągu roku. Badanie te są finansowane przez pracodawców, a ich zakres zależy od czynników niebezpiecznych i ryzykownych, występujących na danym stanowisku pracy. Na podstawie ich wyników pracownik otrzymuje orzeczenie o zdolności do pracy.
– Już od dawna trwa jednak dyskusja dotycząca objęcia w ramach medycyny pracy całościową opieką zdrowia pracownika. Ważne jest to, że pracownik zwykle przychodzi na badania medycyny pracy jako zdrowy, wiec jest możliwość wykrycia schorzenia, o którym nie wie i które w porę wykryte daje szansę wyleczenia – mówiła Marta Wiszniewska.
W Polsce jest niewiele ponad 4 tysiące lekarzy realizujących badania pracownicze, połowa z nich to lekarze medycyny pracy, a także 2,5 tysiąca pielęgniarek medycyny pracy.
– Co roku 50-70 lekarzy wybiera specjalizację medycyny pracy. Z dostępem do lekarzy nie jest źle, chociaż w większych firmach, oddalonych od dużych ośrodków czasem pojawiają się problemy z realizacją badań na czas. W krajach zachodnich lekarz dojeżdża do zakładu pracy i takie rozwiązania też można stosować u nas – dodała.
Badania profilaktyczne wykonywane w ramach medycyny pracy mają szczególne znaczenie, gdy weźmie się pod uwagę powszechność chorób cywilizacyjnych związanych ze stylem życia, złą dietą, brakiem ruchu czy używkami.
Potęga niedoceniona przez system
– Służba medycyny pracy to potęga niedoceniona przez system, a jej uwolnienie może doprowadzić do higienizacji życia i poprawy parametrów zdrowia społeczeństwa – wyjaśniał Andrzej Fal, kierownik Kliniki Alergologii, Chorób Płuc i Chorób Wewnętrznych Państwowego Instytutu Medycznego MSWiA w Warszawie, prezes Polskiego Towarzystwa Zdrowia Publicznego.
– Gdyby połączyć medycynę pracy z opieką zdrowotną i wyniki badań udostępnić na platformie P1, wtedy można by wcześniej wykryć wiele chorób przewlekłych, takich jak cukrzyca czy nadciśnienie. Medycyna pracy, dzięki działaniom pracodawcy, może wspomóc walkę z nałogami. Rozmowy na ten temat toczą się między organizacjami, także decydenci zaczynają ten problem dostrzegać – stwierdził.
Promocja badań profilaktycznych nie zawsze działa, co pokazują efekty programu 40Plus, w którym wzięło udział 2 miliony osób ze spodziewanych 20 milionów. Jest to także skutkiem braku nawyku dbania o swoje zdrowie przez całe życie. Polacy zapytani o to, dlaczego nie wykonują badań krwi, w 70 procentach przypadków odpowiedzieli, że nie czuli takiej potrzeby.
– Prowadzimy wiele akcji profilaktycznych, ale wybór, kto skorzysta z tych badań, pozostaje w gestii tych, do których są kierowane, a to często nie wystarczy. Natomiast medycyna pracy trochę wymusza pewne działania. Trzeba to dostrzec i wykorzystać to narzędzie – dodał Marek Augustyn, zastępca prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia.
Konsolidacja, koordynacja i indywidualne podejście
Monika Tomaszewska, dyrektorka generalna Pracodawców dla Zdrowia, dyrektorka strategii i innowacji medycznych, p.o. dyrektorka profilaktyki zdrowotnej, p.o. dyrektorka nadzoru klinicznego Grupy Lux mówiła tym, że badania medycyny pracy w Grupie Lux Med są traktowane jako część systemu.
-Działania te w pierwszej kolejności opierają się o konsolidację i koordynację między pracodawcami i pracownikami oraz o indywidualne podejście– zaznaczyła.
Z punktu widzenia pracodawcy ważne jest ograniczanie absencji oraz presenteizmu.
– Koszty tych zjawisk wynoszą 170 mld zł rocznie – wyjaśniała Monika Tomaszewska i dodała, że zachęcanie do udziału w badaniach powinno odbywać się nie tylko poprzez promocję, ważny jest też czynnik ludzki. Wspomniała, że w zadaniach związanych z profilaktyką można wykorzystać specjalistów w zakresie zdrowia publicznego. Dodała też, że jest grupa młodych osób, zdobywających zawód pielęgniarki, które zaczynają się interesować medycyną pracy, dotychczas postrzeganą jako mało atrakcyjną.
-Przeszkoliliśmy w medycynie stylu życia naszych lekarzy, wprowadziliśmy ofertę sportową, aby także w ten sposób promować zdrowy styl życia. Ponieważ nie ma za dużo lekarzy orzeczników, do części zadań angażujemy też pielęgniarki – dodał Artur Białkowski, członek zarządu, dyrektor zarządzający Pionu Usług Biznesowych Medicover.
Przytoczył też dane z raportu „Praca.Zdrowie.Ekonomia”, z którego wynika, że opieka nad pracownikami przyczynia się do oszczędności dla firm w wysokości około 25 mld zł (rocznie).
W ramach badań zlecanych w poradni medycyny pracy można wykonywać także takie, które pozwalają na wykrycie chorób przewlekłych i chorób cywilizacyjnych, takich jak cukrzyca, nadciśnienie, choroby układu krążenia, otyłość czy nowotwory.
Ministerstwo Zdrowia zwróciło się do Instytutu Medycyny Pracy z prośbą o analizę, które z aktualnie istniejących programów profilaktycznych mogą zostać wdrożone od razu w ramach medycyny pracy.
– Okazało się, że może to być tylko program w kierunku POChP w przypadku narażeniu pracownika na pyły, w ramach którego wykonywana jest spirometria. W przypadku innych badań, trzeba stwierdzić, czy pracownik ma prawo do skorzystania z nich – mówiła Marta Wiszniewska.
– Cieszy nas, że mówimy o włączeniu pewnych badań do obszaru medycyny pracy (takich jak mammografia, cytologia czy TSH), ale medycyna pracy jest trochę na innym etapie digitalizacji i gdy nie będzie połączenia obszaru lekarza pierwszego kontaktu i medycyny pracy, to będzie trudno mówić o efektywnej profilaktyce, ważne jest także, aby nie dublować badań – zauważyła Monika Tomaszewska.
Medycyna pracy finansowana przez NFZ
– Zgadzam się, że medycyna pracy powinna być rozwinięta, przy każdym zaoszczędzonym dniu pracy budżet państwa zaoszczędzi 40 procent, 40 procent zaoszczędzi pracodawca bo nie musi ograniczać produkcji, 20 procent – pracownik bo nie dostaje zasiłku chorobowego, ale pełną pensję – podkreślił Andrzej Fal i wyjaśnił, że stąd wziął się pomysł, żeby także w takiej proporcji wyglądało finansowanie badań medycyny pracy, jednak dyskusyjną kwestią jest, czy pracownicy wyrażą zgodę na takie dopłaty.
Artur Białkowski zasugerował, że świadczenia w zakresie medycyny pracy, rozszerzone o dodatkowe badania, mogłyby być częściowo finansowane przez NFZ.
– Przyniosłoby to także oszczędności dla systemu, gdyż medycyna, polegająca na leczeniu zaawansowanych chorób jest coraz droższa – dodał.
Marek Augustyn wyjaśnił, że są plany przekazania do medycyny pracy środków finansowych przeznaczonych na programy profilaktyczne. Fundusze unijne przewidują także dofinansowanie takich działań. W krajach Unii Europejskiej na profilaktykę wydaje się około 200 euro na obywatela, w Polsce – niewiele ponad 20 euro. Środki na ten cel stanowią 0,2 procenta budżetu Narodowego Funduszu Zdrowia.
Marta Wiszniewska przypomniała, że w Kodeksie Pracy istnieje zapis umożliwiający współfinansowanie dodatkowych badań profilaktycznych w ramach medycyny pracy, jednak są potrzebne akty wykonawcze do tych przepisów.
– Mam nadzieję, że uda się wypracować w tym zakresie jednolity program – stwierdziła i podkreśliła, że badania powinny być adekwatne do potrzeb, co nie zawsze jest normą.
Wprawdzie kadra służby medycyny pracy jest szkolona według określonych standardów, a zdobyta wiedza jest weryfikowana w trakcie egzaminów, ale później wygląda to różnie i zakres oraz standard badań zależy od ceny, jaką jest zdecydowany za nie zapłacić pracodawca.
Wyniki badań w IKP i w ZUS PUE
Poza tym po rzetelnym badaniu przedmiotowym i podmiotowym konsultacja w gabinecie medycyny pracy powinna się zakończyć wydaniem zaleceń, skierowanych do konkretnej osoby.
– Był pomysł, aby konto IKP było miejscem na takie informacje i zalecenia. Poza tym powinny być wydawane zalecenia dla pracodawcy dotyczące wsparcia pracownika na stanowisku pracy. Można by do tego celu wykorzystać konto ZUS PUE, które mogłoby stanowić punkt komunikacji pomiędzy zainteresowanymi stronami – mówiła Marta Wiszniewska.
Andrzej Fal podkreślił, że profilaktyka realizowana w ramach medycyny pracy jest ważna także w aspekcie starzenia się społeczeństwa. Obecnie średni wiek wyjścia z rynku pracy to 58 lat, co wynika zwykle ze stanu zdrowia oraz niskiej jakości opieki zdrowotnej.
– Aby przedłużyć czas pracy pracownika, trzeba zadbać o jego zdrowie. W obecnej sytuacji mamy trzy wyjścia – możemy zgodzić się na bardzo niskie emerytury lub na duże obciążenia emerytalne młodszych pokoleń, lub, co oczywiście, sugeruję jako najlepsze rozwiązanie – zadbać o kondycję pracowników tak, aby mogli być jak najdłużej aktywni – mówił Andrzej Fal.
Budowanie świadomości pracodawców i pracowników
– Z punktu widzenia naszych działań, realizując badania medycyny pracy, bilanse zdrowia oraz szyte na miarę programy wellbeingowe dla pracowników, możemy znacznie wpłynąć na ich świadomość co do znaczenia profilaktyki dla zdrowia. Dzięki temu widzimy lepsze samopoczucie naszych pacjentów. Cieszy nas to, że jest coraz więcej pracodawców, którzy rozumieją znaczenie inwestycji w zdrowie pracowników. Tworzenie indywidualnych i złożonych programów profilaktyki staje się standardem w wielu firmach – stwierdziła Monika Tomaszewska, podkreślając także rolę budowania świadomości zdrowotnej od najmłodszych lat, do czego powinna służyć, zaniedbana w ostatnich latach, medycyna szkolna.
W pracę od podstaw i szkolenie specjalistów medycyny pracy wierzy także Marta Wiszniewska, która podkreśliła rolę współpracy z pracodawcami i pokazywania przykładów dobrych praktyk dotyczących włączania badań profilaktycznych do medycyny pracy.
Andrzej Fal wspomniał o szerokich możliwościach, jakie mają firmy, aby promować zdrowy styl życia, na przykład poprzez wykorzystywanie monitorów, zwykle wyświetlających reklamy firmowe i przytoczył przykład japońskich badań, które wykazały pozytywny efekt takich działań.
Wiceszef NFZ podkreślił też rolę świadomości, która jest kluczowa, gdyż to pacjent musi podjąć decyzję o wykonaniu określonego badania.
– Dysponujemy ogromną bazą danych na temat przyczyn śmierci i najpowszechniejszych chorób, spośród których na pierwszym miejscu są choroby układu krążenia. Wystąpiliśmy do resortu zdrowia z prośbą o rozszerzenie zakresu badań o związane z tymi schorzeniami. Chcąc wprowadzić rozwiązania systemowe, musimy sięgnąć do medycyny pracy, konieczny jest dostęp do Platrofmy P1 oraz digitalizacja. Klimat w Ministerstwie Zdrowia sprzyja naszym działaniom – podsumował Marek Augustyn.
W panelu pt. Profilaktyka w medycynie pracy, wzięli udział: Marek Augustyn, zastępca prezesa, Narodowy Fundusz Zdrowia, Artur Białkowski, członek zarządu, dyrektor zarządzający, Pion Usług Biznesowych, Medicover, Andrzej Fal, kierownik, Klinika Alergologii, Chorób Płuc i Chorób Wewnętrznych, Państwowy Instytut Medyczny MSWiA w Warszawie, prezes, Polskie Towarzystwo Zdrowia Publicznego, Monika Tomaszewska, dyrektor generalna, Pracodawcy dla Zdrowia, dyrektorka strategii i innowacji medycznych, p.o. dyrektorka profilaktyki zdrowotnej, p.o. dyrektorka nadzoru klinicznego, Grupa Lux Med, Marta Wiszniewska, wiceprezeska, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi.
Moderatorem była Anna Zimny-Zając, dziennikarka, edukatorka zdrowia, biotechnolożka, redaktor naczelna, Medonet.
XVI Europejski Kongres Gospodarczy odbywał się od 7 do 9 maja 2024.
Zobacz relacje z udziału przedstawicieli Pracodawców dla Zdrowia w tym wydarzeniu
Sektor prywatny versus publiczny czyli odwieczna dyskusja o systemie ochrony zdrowia>>>
Kariera zawodowa to maraton, na który trzeba się przygotować>>>