Z powodu zbyt niskich stawek, zniechęcających lekarzy, brakuje orzeczników. Decyzje zespołów ds. orzekania o niepełnosprawności są podejmowane bez wyjaśnień i oceny rokowań pacjenta, procedura jest skomplikowana, a na decyzje w sprawie poziomu wsparcia trzeba długo czekać. Poza tym osoby z niepełnosprawnościami napotykają wiele trudności w kontaktach z urzędami.
Kontrola NIK przeprowadzona w jednostkach na terenie województwa wielkopolskiego pokazała, że brakuje lekarzy ze specjalizacją w głównych dziedzinach medycyny, mających zastosowanie w procesie orzekania o niepełnosprawności, szczególnie psychiatrów i otolaryngologów.
Większość zespołów boryka się także z brakiem okulistów, neurologów, pediatrów i ortopedów. W rezultacie orzeczenia są wydawane przez lekarzy o specjalnościach niezwiązanych z konkretnymi schorzeniami pacjentów, co może prowadzić do błędnych decyzji, które nie uwzględniają specyfiki niektórych rzadkich czy przewlekłych chorób.
NIK stwierdziła, że uzasadnienia orzeczeń, które wydawano w wojewódzkich i powiatowych zespołach, były lakoniczne, nieprecyzyjne i ogólnikowe, co utrudniało skuteczne odwoływanie się osobom ubiegającym się o ich wydanie. Stwierdzono także przypadki nierzetelnego sporządzania przez lekarzy ocen stanu zdrowia osób ubiegających się o orzeczenie, ponieważ nie zawierały one informacji dotyczących rokowania przebiegu choroby.
Poza tym wzory wniosków o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności zawierały oświadczenia nieprzewidziane przepisami prawa. Bezpodstawnie wymagano od wnioskodawców składania oświadczeń – pod groźbą odpowiedzialności karnej – o świadomości konsekwencji za złożenie fałszywych zeznań lub zatajenie prawdy. Wymagano deklaracji, że wnioskodawca pokryje koszty dodatkowych badań, konsultacji lub obserwacji szpitalnych, jeśli zaświadczenie o stanie zdrowia wystawił lekarz spoza publicznej służby zdrowia.
Działania takie wykraczały poza ramy prawa i wprowadzały wnioskodawców w błąd. Mogły ich także zniechęcać do składania wniosków, a tym samym utrudniać dostęp do świadczeń i wsparcia przewidzianego dla osób z niepełnosprawnościami.
Stwierdzono także niedostateczny nadzór nad powiatowymi zespołami orzekania o niepełnosprawności i wielomiesięczne opóźnienia w sprawie rozpatrywania wniosków.
Kontrola wykazała również, że osoby ze szczególnymi potrzebami w dostępie do usług świadczonych przez zespoły ds. orzekania napotykają na poważne bariery. Żadna z kontrolowanych jednostek nie spełniła wszystkich minimalnych wymagań dotyczących dostępności architektonicznej, cyfrowej oraz informacyjno-komunikacyjnej.
Orzekanie o niepełnosprawności i ustalanie poziomu potrzeby wsparcia to ważne elementy polityki społecznej. Dzięki temu osoby z niepełnosprawnościami mogą korzystać z różnych usług i dostawać potrzebne świadczenia – na przykład nowe świadczenie wspierające, które jest wypłacane przez ZUS od 2024 roku.
Źródło: NIK