Polskie społeczeństwo się starzeje i coraz większy w nim udział mają osoby starsze, które wymagają lub będą wymagały opieki. Jednocześnie obniża się tzw. potencjał pielęgnacyjny, czyli liczba osób, które będą mogły taką opiekę sprawować. Stawia to nowe wyzwania przed społeczeństwem, a także wymusza nowe rozwiązania legislacyjne.
Wynika tak z badania opinii społecznej, przeprowadzonego na zlecenie emeis Polska, lidera stacjonarnej opieki długoterminowej, przez ARC Rynek i Opinia, którego celem było zbadanie, jakie jest nastawienie do opieki długoterminowej. Zostało ono wykonane powtórnie po 10 latach, aby uchwycić zmiany w tym obszarze. Prezentacja raportu odbyła się w maju 2024.
Zaobserwowane w naszym społeczeństwie trendy demograficzne mówią o coraz większej liczbie osób starszych, ale jednocześnie o większej dbałości o zdrowie i o popularności aktywności fizycznej, również wśród seniorów.
Liczba osób w wieku poprodukcyjnym, która w roku 2022 wynosiła 8,7 miliona, w roku 2030 będzie większa o 10 procent niż w roku 2021, a w roku 2050 – wzrost ten wyniesie 34 procent. Liczba osób w wieku ponad 80. lat w roku 2030 będzie większa o 26 procent w stosunku do 2021, natomiast w roku 2050 – aż o 93 procent. Obecnie osób powyżej 80 roku życia jest 1,7 miliona, w roku 2030 będzie to 2,1 miliona, a w roku 2050 – 3,2 miliona. Większa liczba osób starszych oznacza więcej przypadków chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera. W roku 2022 w Polsce zanotowano 357 tysięcy przypadków zachorowań i było to o 5 procent więcej niż w roku 2014.
Zauważalnym trendem jest ewolucja modelu rodziny, na co wpływa zmiana roli kobiet i ich rosnące zaangażowanie na rynku pracy, które zmniejsza ich rolę w świadczeniu nieformalnych usług opiekuńczych. W rezultacie maleje dostępność opieki sprawowanej nad osobami starszymi w rodzinach.
Wpływ na to ma także zanik rodziny wielopokoleniowej, którego efektem jest obniżanie się tzw. potencjału pielęgnacyjnego czyli stosunku kobiet w wieku od 45 do 64 lat do liczby osób w wieku ponad 80 lat. W roku 2030 zaobserwujemy spadek tego potencjału o kolejne 16 procent w porównaniu do roku 2021, a w roku 2050- aż o 54 procent w stosunku do roku 2021.
Z powodu zmian w modelu rodziny rośnie liczba gospodarstw jednoosobowych prowadzonych przez osoby powyżej 65. roku życia. W roku 2020 takich gospodarstw było 1 951, w roku 2030 może być ich, według szacunków, 2348. Wpływ na to zjawisko ma między innymi emigracja młodych osób, zarówno wewnątrzkrajowa jak i zagraniczna, która ogranicza możliwość sprawowania tradycyjnej opieki nad seniorami.
Kolejny trend dotyczy rosnącej zamożności społeczeństwa, co oznacza, że wyższy dochód osiągany przez poszczególne gospodarstwa domowe pozwala przeznaczyć większe kwoty na opiekę nad osobami starszymi, głównie w placówkach prywatnych. W publicznej opiece jest bowiem zauważalny brak miejsc w ośrodkach opieki długoterminowej oraz niedofinansowanie świadczeń z tego zakresu. Na miejsce finansowane ze środków publicznych trzeba także długo czekać, zwykle od kilku miesięcy nawet do dwóch lat. Na decyzję o pobycie w placówce prywatnej wpływają także rosnące wymagania seniorów dotyczące warunków pobytu, cenione są pokoje jednoosobowe, zajęcia aktywizujące oraz możliwość decydowania o sposobie spędzania czasu.
Zmiany trendów społecznych i zachowań dotyczą także podejścia bliskich do opieki nad osobami starszymi, niezdolnymi do samodzielnego funkcjonowania. W roku 2014 roku ponad połowa zapytanych (52 procent) zdecydowałaby się na samodzielną opiekę nad osobą bliską, a tylko 23 procent skorzystałoby z pomocy zewnętrznego ośrodka.
Po 10 latach te proporcje uległy zmianie – do 37 procent spadł odsetek osób, które chciałyby zaopiekować się swoimi bliskimi w domu, natomiast do 34 procent wzrosła grupa wskazujących na opiekę w specjalistycznym ośrodku.
O tym, że coraz więcej osób decyduje się na pobyt w placówce opiekuńczej wskazują także dane GUS, według których nastąpił wzrost liczby takich osób 84 procent w latach 2017-2021.
Raport, oprócz analizy sytuacji demograficznej, zapotrzebowania na usługi opiekuńcze oraz trendów dotyczących tego obszaru, zawiera także postulaty na temat holistycznego podejścia do opieki długoterminowej, jej standaryzacji oraz wypracowania nowego sposobu finansowania takich usług i edukacji społecznej w zakresie udziału bliskich w takim finansowaniu.