24 czerwca 2024 w Dzienniku Ustaw RP opublikowana została ustawa o ochronie sygnalistów, czyli osób, które zgłaszają nieprawidłowości w działaniu organizacji prywatnej lub publicznej. Ustawa będzie obowiązywać od 26 września 2024 roku.
Przepisom ustawy podlegać będą podmioty prawne z sektora prywatnego i publicznego zatrudniające powyżej 50 pracowników, wyjątkiem jest branża finansowa, w przypadku której nie ma znaczenia wielkość zatrudnienia.
Zgodnie z ustawą sygnalistą może być pracownik, osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, przedsiębiorca, prokurent, akcjonariusz lub wspólnik, członek organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, stażysta, wolontariusz, praktykant, funkcjonariusz oraz żołnierz.
Przedmiotem zgłoszenia dokonanego przez sygnalistę może być działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa, dotyczące korupcji, zamówień publicznych, usług, produktów i rynków finansowych, przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami, bezpieczeństwa transportu, ochrony środowiska, ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego, bezpieczeństwa żywności i pasz, zdrowia i dobrostanu zwierząt, zdrowia publicznego, ochrony konsumentów, ochrony prywatności i danych osobowych, bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych, interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej, rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych, a także konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela.
Dzięki staraniom Konfederacji Lewiatan prawo pracy zostało wykreślone z katalogu obszarów, w ramach których będzie można dokonać zgłoszeń naruszeń. Kwestia dodania prawa pracy do ustawy o ochronie sygnalistów od początku budziła kontrowersje i zastrzeżenia. Przyjęte przepisy są zgodne z duchem unijnej dyrektywy, która akcentuje, że ochrona sygnalistów ma być związana z ochroną interesu publicznego, a nie spraw indywidulanych.
Przepisy ustawy nie będą stosowane do informacji objętych przepisami o ochronie informacji niejawnych oraz innych informacji, które nie podlegają ujawnieniu z mocy przepisów prawa powszechnie obowiązującego ze względów bezpieczeństwa publicznego, tajemnicą zawodową zawodów medycznych oraz prawniczych, tajemnicą narady sędziowskiej oraz postępowaniem karnym – w zakresie tajemnicy postępowania przygotowawczego oraz tajemnicy rozprawy sądowej prowadzonej z wyłączeniem jawności.
Sygnalista będzie mógł dokonać zgłoszenia wewnętrznego, zewnętrznego lub ujawnienia publicznego. Zgłoszenie zewnętrzne będzie polegało na skierowaniu informacji do organu publicznego lub Rzecznika Praw Obywatelskich.
Zgodnie z przepisami firmy ustanawiają procedury zgłoszeń wewnętrznych, skonsultowane ze związkami zawodowymi lub przedstawicielami pracowników (mogą w nich ująć prawo pracy), a także uruchamiają bezpieczne kanały do przyjmowania zgłoszeń, zapewniając ich poufność.
W przypadku nieustanowienia lub nieprawidłowego ustanowienia procedury zgłoszeń wewnętrznych, a także uniemożliwiania lub utrudniania zgłoszenia, działań odwetowych, ujawnienia tożsamości sygnalisty i osób powiązanych czy zgłoszenia lub ujawnienia publicznego dokonanych w złej wierze grozić będzie odpowiedzialność karna w postaci grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.
Przewidziano także odpowiedzialność cywilną, najniższe odszkodowanie za działania odwetowe wobec sygnalisty zostało ustalone jako jednokrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.
Ustawa wejdzie w życie 26 września 2024, z wyjątkiem kilku przepisów, które wejdą w życie 26 grudnia 2024.