Według Najwyższej Izby Kontroli obowiązujące przepisy, które zawierają zamknięty katalog chorób uprawniających osoby dorosłe do objęcia opieką paliatywną i hospicyjną, może ograniczać dostęp do tej opieki chorym cierpiącym z powodu innych przewlekłych, utrudniających życie i niepoddających się leczeniu chorób.
Działania resortu zdrowia nie spowodowały poprawy dostępu do opieki paliatywnej i hospicyjnej (OHP) chorych u kresu życia, chociaż doprowadziły do wzrostu wyceny świadczeń. Zlecono również zniesienie limitowania świadczeń OPH, ale bez dokonanej analizy skali i wartości nadwykonań, skutkowało to opóźnieniami w finansowaniu tych świadczeń przez NFZ.
Standardy leczenia bólu bez narzędzi ewaluacji
Rozporządzenie ministra zdrowia z 6 lutego 2023 roku określa wprawdzie standardy organizacyjne leczenia bólu w warunkach ambulatoryjnych, ale nie przygotowano narzędzi ewaluacji efektów wejścia rozporządzenia w życie.
Poza tym w załączniku do rozporządzenia w sprawie świadczeń OPH wymieniono tylko osiem nieuleczalnych, postępujących, ograniczających życie chorób, w których osobom dorosłym są udzielane świadczenia gwarantowane z zakresu OPH.
Poza powołaniem zespołu, który przez 20 miesięcy funkcjonowania jako organ doradczy ministra miał opracować projekt długookresowej strategii OPH, oraz funkcjonowaniem pełnomocnika do spraw opieki paliatywnej, w latach 2022-2024 nie podejmowano działań mających rozszerzyć ten katalog chorób. Do dzisiaj nie weszła w życie długookresowa strategia rozwoju OPH w Polsce oraz nie dokonano zmiany rozporządzenia w sprawie OPH.
Zamknięty katalog chorób kwalifikujących do opieki paliatywnej był wskazywany przez kierowników części skontrolowanych podmiotów jako jeden z elementów utrudniających prowadzenie takiej opieki. W kilku przypadkach było to powodem odmowy udzielenia świadczeń OPH.
Brak lekarzy, pomimo priorytetu
Problemem jest także brak lekarzy ze specjalizacją z medycyny paliatywnej, a w najbliższych latach sytuacja ta może się pogarszać. Wprawdzie medycyna paliatywna w czerwcu 2020 roku została włączona do wykazu dziedzin priorytetowych, ale nie spowodowało to wzrostu zainteresowania lekarzy odbywaniem specjalizacji w tej dziedzinie.
Zgodnie z szacunkami konsultanta krajowego w dziedzinie medycyny paliatywnej, w celu zaspokojenia potrzeb z zakresu świadczeń opieki paliatywnej, konieczny byłby ponad 100-procentowy wzrost liczby lekarzy specjalistów w tej dziedzinie. Średnio każdego roku Państwowy Egzamin Specjalizacyjny w dziedzinie medycyny paliatywnej zdaje jedynie około 30-40 lekarzy i jest to stabilny trend.
Opieka paliatywna i hospicyjna (OPH) ma na celu poprawę jakości życia chorego i jego bliskich zmagających się z codziennymi problemami związanymi z postępującą, nieuleczalną chorobą. Służy zapobieganiu cierpieniu, niesieniu ulgi, leczeniu bólu i innych objawów somatycznych oraz ma dawać wsparcie rodzinie pacjenta. Świadczenia w OPH udzielane są w warunkach: domowych (w hospicjum domowym), ambulatoryjnych (w poradni medycyny paliatywnej), stacjonarnych (w oddziale medycyny paliatywnej lub hospicjum stacjonarnym), a także w ramach opieki perinatalnej.
Wzrasta zapotrzebowania na OHP
W 2022 roku opiekę paliatywną i hospicyjną świadczyło 545 podmiotów dla prawie stu tysięcy pacjentów.
W 2022 roku wartość rozliczonych świadczeń z tego zakresu wyniosła ogółem 1 mld zł, w 2023 roku wzrosła do 1,7 mld, a w I półroczu 2024 roku rozliczono świadczenia OPH na kwotę 0,9 mld zł. Wzrostowi nakładów towarzyszył wzrost liczby pacjentów. W 2022 roku liczba pacjentów OHP wynosiła 98 tysięcy, w 2023 roku było to 105 tysięcy, a w pierwszym półroczu 2024 roku – 70,5 tysięcy osób.
Prognozowane zapotrzebowanie na OPH w ramach opieki domowej wzrośnie w 2050 roku w porównaniu do prognoz na 2024 rok o 22 procent, przy prognozowanym spadku zapotrzebowania na opiekę stacjonarną o 12 procent.
U większości pacjentów paliatywnych i hospicyjnych w skontrolowanych przez NIK jednostkach zdiagnozowano choroby nowotworowe. Średni czas objęcia opieką w ramach hospicjum stacjonarnego wyniósł od 17 do 159 dni, a w ramach hospicjum domowego od 12 do 552 dni. Jedyna skontrolowana przez NIK jednostka świadcząca opiekę perinatalną obejmowała pacjentki opieką przez 53 do 75 dni.
Ustalenie średniego czasu objęcia OPH w warunkach ambulatoryjnych jest utrudnione z uwagi na brak informowania poradni o losach pacjenta w sytuacji, gdy nie pojawia się on na kolejnych wizytach. Wszystkie skontrolowane podmioty jako jeden z głównych problemów utrudniających prowadzenie OPH wskazywały zbyt wąską listę chorób kwalifikujących osoby dorosłe do objęcia OPH. W konsekwencji osoby, które są terminalnie chore i wymagają leczenia paliatywnego, formalnie nie kwalifikują się do takiej opieki finansowanej ze środków publicznych.
Źródło: NIK